Obserwowane od dłuższego czasu zmiany preferencji konsumenckich dotyczących bezpiecznej żywności pozwalają na wprowadzanie na rynek innowacyjnych rozwiązań także w zakresie opakowań. W artykule przedstawiono klasyczną definicję opakowania, która została skonfrontowana z nowym podejściem do jego roli i funkcji na współczesnym rynku opakowaniowym. Opisano i scharakteryzowano rozwiązania stosowane w opakowaniach aktywnych i inteligentnych, dedykowane produktom spożywczym.

Role opakowania

Klasyczna definicja pojęcia „opakowanie” od dekad pozostawała niezmienna. Dotychczas opakowanie przeznaczone było przede wszystkim do biernej ochrony produktów przed narażeniami płynącymi z otoczenia, komunikacji podstawowych treści i zaspokojeniu podstawowych wymagań w zakresie wygody użytkowania. Najważniejszą jednak cechą było, i nadal pozostaje, bezpieczeństwo opakowań do kontaktu z żywnością, które powinny być obojętne dla zapakowanej żywności i możliwie bezpieczne.

Prace nad rozwijaniem opakowań aktywnych i inteligentnych skupiają się przede wszystkim na dostarczaniu konsumentom żywności bezpiecznej i wysokiej jakości. Najczęściej określenie „opakowania aktywne i inteligentne” wymieniane są łącznie, nie są to jednak nazwy zamienne.

Opakowania aktywne

Opakowania aktywne odnoszą się do systemów, które poprzez wprowadzenie do opakowania dodatkowych rozwiązań, takich jak systemy emitujące czy absorbujące, utrzymują jakość, a nawet przedłużają trwałość zapakowanych produktów spożywczych. Dotychczas przedłużanie trwałości żywności kojarzyło się z termicznymi procesami utrwalania żywności lub stosowaniem konserwantów. Rozwiązania aktywne można scharakteryzować jako systemy, które zmieniają warunki zapakowanego produktu, powodując przedłużenie okresu jej trwałości i tym samym przydatności do spożycia. Gwarantują lub znacząco polepszają bezpieczeństwo mikrobiologiczne i/lub właściwości sensoryczne przy jednoczesnym zachowaniu jakości żywności. Kryptoklimat wewnątrz opakowania może być aktywnie kontrolowany przez substancje, które absorbują (pochłaniacze) lub uwalniają (emitery) gaz lub parę wodną.

Opakowania inteligentne

Opakowania inteligentne nie posiadają (jeszcze) znamion sztucznej inteligencji, nie przypominają też robotów, ich inteligentny charakter objawia się w możliwości monitorowania stanu zapakowanej, przechowywanej i transportowanej żywności. Oczekuje się, że rynek aktywnych i inteligentnych systemów pakowania będzie rozwijał się wraz z integracją materiałów i systemów opakowaniowych. Opakowania inteligentne są jednymi z najmłodszych systemów pakowania i znajdują się obecnie w fazie dynamicznego rozwoju.

Opakowania inteligentne są często błędnie utożsamiane z opakowaniami aktywnymi a ich nazwy stosowane zamiennie. Ich zasada funkcjonowania jest jednak inna. Opakowania te mają ułatwiać komunikację w całym łańcuchu dostaw i zapewnić przez to lepszą jakość produktu oraz jego bezpieczeństwo. Systemy te występują na ogół w postaci etykiet inteligentnych umieszczonych wewnątrz lub na zewnątrz opakowania. Podstawową funkcją opakowań inteligentnych jest rola monitoringowo-informacyjna, monitorowanie warunków wewnątrz opakowania oraz w jego otoczeniu. Sygnał przetwarzany jest najczęściej za pomocą barwnych, interaktywnych wskaźników, które wskazują: zmiany temperatury, chemiczne i/lub mikrobiologiczne reakcje zachodzące w produkcie czy nieszczelność opakowania. Rozwiązania inteligentne ułatwiają komunikację w całym łańcuchu dostaw i zapewniają bezpieczeństwo produktu. Wśród inteligentnych rozwiązań opakowaniowych wyróżniamy: opakowania inteligentne, sprytne systemy dozujące oraz sprytne zamknięcia. Systemy dozowania i zamykania pojawiają się częściej w branży kosmetycznej i farmaceutycznej, jednakże wypracowane rozwiązania mogą zostać zaaplikowane do branży spożywczej.

Cały artykuł został opublikowany w nr 2/2017 kwartalnika "Kierunek spożywczy''.