– Przez wiele lat przyzwyczailiśmy się do ciągłych wzrostów eksportu polskiej żywności. Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej tylko raz, w 2009 roku, odnotowaliśmy spadek w relacji rocznej i był on niewielki, bo zaledwie 2-proc. W ciągu tych kilkunastu lat eksport polskiej żywności zwiększył się aż sześciokrotnie – mówi Grzegorz Rykaczewski, analityk sektora rolno-spożywczego Santander Bank Polska. 

Również początek tego roku był pod tym względem bardzo dobry: w pierwszych dwóch miesiącach wartość eksportu polskiej żywności była o 8 proc. wyższa w relacji rocznej. Sytuację zmieniła jednak pandemia koronawirusa, ponieważ w marcu i kwietniu nastąpił duży spadek sprzedaży eksportowej.

– Wszystko wskazuje na to, że w II kwartale wartość eksportu w relacji rocznej może być niższa o 20–30 proc. – wskazuje Grzegorz Rykaczewski.

Gwałtowne osłabienie popytu eksportowego jest wynikiem załamania gospodarki w krajach, które są dla Polski największymi partnerami handlowymi. To efekt administracyjnego zablokowania kanałów sprzedaży w związku z pandemią. W tej chwili poszczególne kraje Unii Europejskiej stopniowo znów je uruchamiają i odmrażają swoje gospodarki. Mimo to skutki pandemii mogą być odczuwalne jeszcze przez dłuższy czas – wskazują analitycy w raporcie „Szok. I co dalej? Ścieżki eksportu żywności z Polski w czasie recesji wywołanej epidemią COVID-19”, przygotowanym na zlecenie Santander Bank Polska przez SpotData.

– Otoczenie międzynarodowe dla eksportu jest obecnie dosyć trudne. Mówimy o spowolnieniu, a nawet o recesji gospodarczej zarówno w Unii Europejskiej, jak i na świecie. To wszystko będzie przekładać się na sprzedaż eksportową, w tym eksport żywności, i będzie mieć wpływ zarówno na jej wolumen, jak i na wartość – mówi analityk Santander Bank Polska. 

Widoczne od marca osłabienie popytu na rynkach zagranicznych, spowodowane m.in. przez zamrożenie branży gastronomicznej, uderzyło głównie w eksport mięsa wołowego i drobiowego, a po części także w przemysł mleczarski. W wyniku zmian na światowych rynkach ucierpiała również sprzedaż wieprzowiny. Co istotne, w ubiegłym roku te cztery podsektory krajowej branży spożywczej odpowiadały za prawie 25 proc. całego eksportu żywności.

– Odczuły to wszystkie sektory, które produkowały towar wykorzystywany bezpośrednio przez branżę HoReCa. W mniejszym stopniu natomiast dotknięte zostały zakłady produkujące towary przetworzone, które w tej formie trafiały bezpośrednio do sprzedaży detalicznej w innych krajach. Sektorem, który bardzo dobrze poradził sobie w tej sytuacji, okazał się sektor zbóż, notując w I kwartale br. rekordowe wyniki eksportu – wskazuje Grzegorz Rykaczewski.

Oprócz producentów wyrobów mącznych na skutki pandemii najmniej narażeni są także producenci przetworów z mięsa oraz wyrobów z czekolady.

Analitycy prognozują, że w sumie eksport polskiej żywności spadnie w tym roku o 8 proc. do wartości ok. 28,9 mld euro. Do poziomu sprzed kryzysu wróci natomiast w III lub IV kwartale 2021 roku.

– Naszym zdaniem eksport żywności w kolejnych kwartałach będzie się odbudowywał, jednak będzie to proces stopniowy – wskazuje ekspert. – Pamiętajmy, że, po pierwsze, spodziewany w tym roku 8-proc. spadek wartości eksportu – choć wydaje się wysoki –  oznacza powrót do poziomu z lat 2018–2019. Wciąż mówimy więc o utrzymaniu wysokiego poziomu. Po drugie, żywność jest dość odporna na wahania koniunktury gospodarczej na świecie. Dane historyczne pokazują, że spadek PKB o 1 proc. obniża łączny eksport z Polski o około 2,5 pkt proc. W przypadku żywności natomiast ten spadek jest jeszcze niższy i wynosi ok. 1,4 pkt proc. Dzięki temu polskie artykuły rolno-spożywcze mogą się obronić w tej trudniejszej sytuacji.

Światowa Organizacja Handlu prognozuje w tym roku spadek aktywności handlowej na świecie rzędu 15–35 proc., co oznacza, że eksport polskiej żywności ucierpi mniej niż cały handel międzynarodowy. Jego odbudowie powinna sprzyjać konkurencyjność cenowa i jakościowa polskich artykułów rolno-spożywczych. Z kolei głównym czynnikiem ryzyka cały czas pozostaje sytuacja epidemiologiczna. Jeśli będzie się poprawiać, warunki do wzrostu eksportu będą dobre. W przypadku drugiej fali pandemii sprzedaż żywności z Polski znów napotka poważne problemy.

– Co jednak istotne, państwa w Europie i na świecie mają już dziś większe doświadczenia w walce z pandemią. Istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że będą lepiej przygotowane do drugiej fali i nawet jeśli ona wystąpi, to nie spowoduje zamrożenia gospodarek – ocenia Grzegorz Rykaczewski.

Analitycy wskazują, że w warunkach cięcia kosztów przez zachodnich producentów firmy z Polski mają wręcz możliwość awansowania w łańcuchach dostaw. Są konkurencyjne cenowo i  jakościowo, co działa na ich korzyść w czasach, gdy duże koncerny szukają oszczędności. Co istotne, mają już także doświadczenie funkcjonowania w szybko zmieniającej się rzeczywistości na rynkach zagranicznych i – jak pokazała ostatnia dekada – kryzysy mogą w dłuższym okresie wychodzić im na dobre.

– Dochody konsumentów w krajach Europy Zachodniej i Środkowej będą kolejnym ważnym czynnikiem wpływającym na sprzedaż artykułów spożywczych w krótkim terminie. Spadek dochodów konsumentów w UE z pewnością odbije się w jakimś stopniu na popycie na polską żywność, ale będzie to raczej czynnik krótkoterminowy. Jednak długofalowo może on wspierać sprzedaż, ponieważ europejski konsument – pod presją niższych dochodów, a wyższych wydatków – będzie szukać towarów tańszych, ale wysokiej jakości. Polskie artykuły spożywcze świetnie wpisują się w te oczekiwania – mówi ekspert Santander Bank Polska. 

Analitycy wskazują, że w długiej perspektywie istotne ryzyko dla eksportu żywności z Polski mogą też stwarzać tendencje protekcjonistyczne pojawiające się w niektórych krajach rozwiniętych. Część polityków zapowiada już w tej chwili zmniejszenie roli importu w dostawach żywności.

– Pandemia spowodowała, że w wielu krajach Unii Europejskiej głośna stała się narracja dotycząca przeniesienia części produkcji na rynek lokalny. Mówimy też o produkcji żywności. Tymczasem Polska jest ważnym dostawcą żywności na rynek UE, która jest naszym największym rynkiem zbytu – wskazuje Grzegorz Rykaczewski.

Analityk Santander Bank Polska podkreśla też, że w tym roku można spodziewać się zmiany struktury eksportu polskiej żywności. Polskie firmy będą raczej szukały rynków zbytu tam, gdzie zamrożenie gospodarki trwało najkrócej, a negatywny wpływ społeczny pandemii był najmniejszy. Dlatego eksport do krajów takich jak Włochy, Hiszpania czy Wielka Brytania może chwilowo spaść.

– Wzrost może nastąpić z kolei w naszym rejonie Europy Środkowej, w tym również w Niemczech – mówi.

Wyzwania stojące przed branżą spożywczą, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii eksportu, będą głównym tematem bezpłatnego webinaru dla przedsiębiorców „Ścieżki eksportu żywności z Polski w czasie recesji wywołanej epidemią COVID-19”, organizowanego 16 czerwca przez Santander Bank Polska i SpotData.