Na dzień przekazania niniejszego artykułu do druku (30.09.2022 r.) nie była jeszcze opublikowana druga wersja projektu ustawy. Wprawdzie tego dnia zostały opublikowane stanowiska zgłoszone w ramach konsultacji publicznych, jednak wciąż nie jest znana wersja projektu, która trafi do Sejmu. Jak wynika natomiast z ostatnich deklaracji Jacka Ozdoby, Sekretarza Stanu w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, projekt ustawy kaucyjnej ma trafić do Sejmu jeszcze w październiku 2022 r.

Diabeł tkwi w szczegółach
Mimo postępujących prac nad projektem ustawy kaucyjnej, trudno spodziewać się szybkiego wdrożenia takiego systemu. Wynika to z faktu, że projekt określa jedynie podstawowe warunki, które musi spełnić system kaucyjny. Jego utworzeniem mają się natomiast zająć podmioty wprowadzające napoje w opakowaniach. Innymi słowy, ostateczny kształt i sposób funkcjonowania systemu kaucyjnego będzie w rękach branży. W praktyce zatem może się okazać, że zostanie utworzonych nawet kilka niezależnych od siebie systemów kaucyjnych (sic!).

Należy przy tym podkreślić, że obowiązek partycypacji w systemie kaucyjnym nałożono na sklepy (tzw. jednostki handlu detalicznego) o powierzchni handlowej powyżej 100 m2. Ich udział w systemie kaucyjnym będzie zatem oznaczał co najmniej obowiązek pobierania i zwracania kaucji oraz odbierania pustych opakowań (odpadów opakowaniowych). W przypadku mniejszych sklepów system kaucyjny ma działać na zasadach dobrowolności.

Na dzień przygotowania niniejszego artykułu wciąż pozostaje wiele wątpliwości i ryzyk związanych z realizacją przedstawionej koncepcji. Wśród głównych obaw ze strony branży napojowej należy wskazać m.in. ryzyko powstania kilku, a nawet kilkunastu konkurujących ze sobą systemów kaucyjnych, czy też problemy organizacyjne i logistyczne związane z utrzymaniem systemu kaucyjnego wobec opakowań szklanych. Ponadto branża zwraca uwagę na dobrowolność udziału w systemie przedsiębiorców wprowadzających na rynek napoje. W rezultacie stwarza to zagrożenie, że uiszczanie opłaty produktowej będzie bardziej korzystne niż partycypacja w systemie kaucyjnym. Tym samym może to znacznie zmniejszyć efektywność systemu.

Nowe opłaty za jednorazowe opakowania z tworzyw sztucznych
W tym miejscu warto jeszcze wspomnieć o projekcie ustawy implementującej dyrektywę SUP. Mowa oczywiście o projekcie nowelizującym ustawę o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej oraz niektórych innych ustaw . Procedowanie tych zmian poza ustawą o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi wynika z szerokiego zakresu zastosowania dyrektywy SUP. Otóż dotyczy ona różnych produktów z tworzyw sztucznych, nie tylko opakowań. Przykładowo, przepisy dotyczące SUP odnoszą się także do jednorazowych sztućców (widelców, noży, łyżek, pałeczek), talerzy, słomek, patyczków higienicznych, mieszadełek do napojów, chusteczek nawilżanych czy też filtrów stosowanych w wyrobach tytoniowych. W rezultacie zakres normowania wskazanej nowelizacji wykracza poza kwestię opakowań.

Z punktu widzenia branży spożywczej na szczególną uwagę zasługują natomiast regulacje dotyczące produkcji tego rodzaju produktów oraz oferowania żywności i napojów w jednorazowych opakowaniach z tworzyw sztucznych. Mianowicie Ministerstwo Klimatu i Środowisko proponuje m.in. wprowadzenie obowiązku pobierania opłat od „użytkownika końcowego” przez przedsiębiorcę prowadzącego jednostkę handlu detalicznego, jednostkę handlu hurtowego lub jednostkę gastronomiczną, „w której są oferowane opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych wymienione w załączniku nr 6 do ustawy lub napoje lub posiłki, pakowane przez tego przedsiębiorcę w te opakowania”. Oznacza to zatem, że cytowane przepisy będą obejmowały przede wszystkim sklepy i restauracje, w których oferowane są:
1)    kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka;
2)    pojemniki na posiłki, w tym pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich posiłków, które są:
a.    przeznaczone do bezpośredniego spożycia, na miejscu lub na wynos,
b.    zazwyczaj spożywane bezpośrednio z pojemnika, oraz
c.    gotowe do spożycia bez dalszej obróbki, takiej jak przyrządzanie, gotowanie czy podgrzewanie,
– w tym pojemniki na posiłki typu fast food lub na inne posiłki gotowe do bezpośredniego spożycia, z wyjątkiem pojemników na napoje, talerzy oraz paczek i owijek zawierających żywność.

OPŁATY W SKLEPACH I PUNKTACH GASTRONOMICZNYCH
Zgodnie z projektem rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska, datowanym na 29 kwietnia 2022 r. stawki opłaty pobieranej w sklepach i punktach gastronomicznych mają wynosić:
1)    20 gr za 1 szt. kubków na napoje, w tym ich pokrywek i wieczek;
2)    25 gr za 1 szt. pojemników na posiłki, w tym pojemników takich jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich posiłków.

Ponadto procedowana ustawa wprowadza zakaz stosowania niektórych rodzajów opakowań z polistyrenu ekspandowanego, czyli styropianu. Zakaz będzie jednak następował stopniowo, zgodnie z przepisami przejściowymi, które dotyczą stanów magazynowych, a także wyjątkowej sytuacji związanej ze stanem zagrożenia epidemicznego.

ROP dla niektórych produktów z tworzyw sztucznych
Projekt ustawy wdrażającej dyrektywę SUP przewiduje również nowy system rozszerzonej odpowiedzialności producentów wobec niektórych produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych. Mowa tutaj o produktach wskazanych w załączniku numer 9 do ustawy. I tak, w zależności od rodzaju produktów, ich producent ma ponosić opłatę roczną za każdy kilogram wprowadzonych produktów lub za każdą ich sztukę. Przykładowo, projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska datowany na 20 grudnia 2021 r. zakłada, że:
•    pojemniki na posiłki (tj. pojemniki takie jak pudełka, z pokrywką lub bez, stosowane w celu umieszczania w nich posiłków),
•    paczki i owijki wykonane z elastycznych materiałów zawierające posiłki przeznaczone do bezpośredniego spożycia z paczki lub owijki bez żadnej dalszej obróbki,
•    pojemniki na napoje o pojemności do trzech litrów,
•    kubki na napoje, w tym ich pokrywki i wieczka,
•    lekkie plastikowe torby na zakupy,
mają zostać objęte opłatą 0,01 zł za każdy kilogram tych produktów wprowadzonych do obrotu. Z kolei w przypadku chusteczek nawilżanych, balonów i wyrobów tytoniowych z filtrami zawierającymi tworzywa sztuczne opłata ma wynosić 0,01 zł za sztukę wprowadzonych do obrotu ww. produktów. Co ważne, w tym wypadku nie przewiduje się innej formy realizacji ww. obowiązków (np. poprzez organizację odzysku).

Wśród innych zmian wprowadzanych w ramach implementacji dyrektywy SUP należy wskazać m.in. wprowadzenie obowiązkowego udziału tzw. recyklatu w butelkach na napoje z tworzyw sztucznych do 3 litrów (co najmniej 25% w 2025 r. i o 1 % więcej w każdym kolejnym roku aż do osiągniecia poziomu 30% w 2023 r.). W ramach tego projektu resort środowiska nakłada także dodatkowe obowiązki w zakresie zbierania odpadów opakowaniowych na wprowadzających produkty w opakowaniach będących butelkami jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do trzech litrów. I tak, roczne poziomy selektywnego zbierania odpadów z tych butelek mają wynosić w 2025 r. już 77%, przy czym będę one systematycznie rosły aż do osiągnięcia poziomu 90% w 2029 r.

U progu rewolucji
Nie ulega wątpliwości, że branża spożywcza znalazła się u progu prawdziwej rewolucji w obszarze gospodarki opakowaniami. Wydaje się, że kwestią czasu jest wejście proponowanych zmian w życie. Choć ich ostateczny kształt może ulec pewnym modyfikacjom, to jednak ogólny kierunek powinien zostać zachowany. Mianowicie nowe przepisy będą promowały ograniczanie liczby jednorazowych opakowań, zwiększenie nacisku na ich zbieranie (np. poprzez system kaucyjny) oraz promocję recyklingu. Z pewnością zmiany prawa przełożą się na wyższe koszty środowiskowe dla producentów żywności. Przejawem tego będą nieznane dotąd opłaty za opakowania, a także wzrost wynagrodzenia uiszczanego na rzecz organizacji odzysku opakowań. Dlatego już dziś producenci powinni rozważyć dokonanie rewizji gospodarki opakowaniowej pod kątem ewentualnych optymalizacji w tym obszarze.