Kontekst regulacji celno-skarbowych

Alkohol etylowy w myśl Dyrektywy Rady 2008/118/WE oraz Ustawy o Podatku Akcyzowym zdefiniowany jest jako produkt akcyzowy. Obowiązkiem rozliczenia podatku akcyzowego objęci są zarówno producenci i importerzy produktów alkoholowych jak i producenci wyrobów innych do produkcji których wykorzystywany jest etanol (np. producenci kosmetyków). Podatek akcyzowy naliczany jest w odniesieniu do objętości czystego alkoholu zawartego w gotowym produkcie (w temperaturze referencyjnej 20⁰C), gdzie stawka za hektolitr określana jest na rok kolejny przez Ministerstwo Finansów w drodze obwieszczenia. Ustawa o Podatku Akcyzowym nakłada także na podmioty magazynujące alkohol etylowy konieczność tworzenia tzw. składów celnych. Składy te, zobowiązane są do dobowego raportowania stanów magazynowych.

Przyrządy pomiarowe służące do obmiaru ilości alkoholu etylowego do celów celno-skarbowych podlegają prawnej kontroli metrologicznej na podstawie Ustawy Prawo o Miarach (Roz.3, art.8, pkt.1.4), zatem muszą być legalizowane.

Jak mierzyć ilość czystego alkoholu?

Skid pomiarowy przepływu etanolu z wyznaczeniem jego stężenia w 20ºC zaprojektowany przez Endress+Hauser, źródło: Endress+Hauser

Ilość czystego alkoholu etylowego wynika z jego stężenia w mieszaninie z wodą. Stężenie alkoholu wyznaczane jest na podstawie zależności gęstości mieszaniny w temperaturze pomiaru z wykorzystaniem międzynarodowych tabel alkoholometrycznych OIML R22 z 1975 r. Zostały one wprowadzone w Rzeczpospolitej Polskiej poprzez Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25 maja 2006 r. w sprawie liczbowych danych odniesienia dla mieszanin alkoholu etylowego i wody. Najprostsza procedura wyznaczania objętości czystego alkoholu w 20⁰C opiera się na pomiarze masy, gęstości i temperatury mieszaniny.

Najczęściej spotykane metody pomiaru bazują na przyrządach ręcznych, tj. pomiar wstęgowy wysokości napełnienia zbiornika, ręczny pomiar temperatury cieczy magazynowanej oraz pobór próbki do określenia gęstości i stężenia alkoholu etylowego w laboratorium, pod bezpośrednią kontrolą urzędu celnego. Następnie pozyskane w wyniku pomiarów odnoszone są do tablic alkoholometrycznych do końcowego wyznaczenia objętości czystego alkoholu w 20⁰C.  

System Endress+Hauser do statycznego pomiaru alkoholu etylowego

Pomiary statyczne ilości produktu w zbiornikach to metoda wykorzystywana do celów ewidencji stanów magazynowych w składzie celnym.  Zastosowanie automatycznego systemu pomiarowego do tego celu pozwala na szybkie i elastyczne bilansowanie. System taki składa się z

• pomiaru poziomu,
• wielopunktowego czujnika temperatury,
• przetworników ciśnienia do kalkulacji gęstości obserwowanej,
• przelicznika wielkości mierzonych.

Rozliczeniowe systemy pomiarowe na zbiornikach podlegają pod Rozporządzenie w sprawie wymagań, którym powinny odpowiadać zbiorniki pomiarowe (Dz.U. 2021 poz. 373), które oparte jest o rekomendacje międzynarodowe OIML R85. Preferowaną metoda pomiarową wysokości napełnienia zbiornika z etanolem jest pomiar pływakowy (serwomechanizmy), który nie jest wrażliwy na możliwość parowania mieszaniny etanolowej wraz ze wzrostem temperatury. Dla nisko stężonych mieszanin, gdzie możliwość parowania jest ograniczona, bardzo dobrze sprawdza się metoda radarowa (bezkontaktowa).

Krytyczną rolę w dokładności systemu pomiarowego odgrywa niepewność wzorcowania objętości zbiornika w trakcie procedury zatwierdzenia typu i legalizacji, która maksymalnie może wynosić ± 0,2% objętości mierzonej. Na podstawie wzorcowania zbiornika powstaje tzw. tabela litrażowania. Jest to zależność opisująca objętość mierzonej cieczy w funkcji wysokości zbiornika. Cały proces odbywa się poprzez napełnienie zbiornika przy pomocy dodatkowego miernika objętości cieczy. Biorąc powyższe pod uwagę, dokładność pomiaru objętości czystego alkoholu etylowego szacuje się na poziomie ± (0,4 – 0,5)%, przy czym najmniejszy błąd wystąpi przy maksymalnym napełnieniu, a największy przy napełnieniu minimalnym.

Przykład budowy systemu opomiarowania zbiornika z alkoholem etylowym, źródło: Endress+Hauser

System Endress+Hauser do dynamicznego pomiaru alkoholu etylowego

Zakłady produkcyjne coraz częściej zmieniają jednak metody pomiaru ilości alkoholu etylowego na potrzeby celno-skarbowe ze statycznych (zbiornikowych) na dynamiczne (przepływowe).  

Dzięki zastosowaniu przepływomierzy masowych, gęstość i temperatura obserwowana mierzone są z wysoką precyzją. Dane pomiarowe zbierane są na bieżąco przez tzw. komputer przepływu, który rejestruje dane obserwowane i na podstawie oficjalnych tablic alkoholometrycznych (zgodnych z tablicami międzynarodowymi zdefiniowanymi w rekomendacji OIML R22) wyznacza stężenie i ilość czystego etanolu w temperaturze referencyjnej. Układy tego typu są jednostkami legalizowanymi, a ilości przez nie zmierzone mogą służyć bezpośrednio do rozliczeń celno-skarbowych. Metoda ta pozwala na bezpośrednie określenie ilości objętościowych, masowych jak i średnich (temperatura, gęstość, moc m/m % i v/v %, przepływ itd.) za transfer. Poprzez transfer możemy tu rozmieć zarówno wydanie na produkcję, ale również wydanie lub przyjęcie z cysterny.

Systemy pomiarowe wdrażane prze Endress+Hauser charakteryzują się dokładnościami pomiaru czystego alkoholu etylowego lepszymi niż 0,2%.  

Instalacje pomiarowe do dynamicznego pomiaru ilości czystego etanolu jak wspomniano powyżej, podlegają na etapie wdrożenia na rynek (nowe układy) Dyrektywie Pomiarowej MID. Jednakże po dokonaniu wdrożenia w wyniku Oceny Zgodności z MID poprzez jednostkę notyfikowaną (GUM, CMI, PTB, NMi etc.), instalacje te przechodzą pod opiekę prawa kraju członkowskiego. W myśl Prawa o Miarach i rozporządzeń towarzyszących, wymagana jest okresowa weryfikacja (legalizacja ponowna) instalacji pomiarowej przez lokalną jednostkę Urzędu Miar.

Przepływomierz Promass Q 300 zapewniający najwyższą dokładność pomiaru przepływu masowego objętościowego i gęstości, źródło: Endress+Hauser

Kiedy statyczny, a kiedy dynamiczny układ pomiarowy?

Zestawiając dokładności pomiarowe dla statycznych oraz dynamicznych układów pomiarowych, w prosty sposób można wskazać, że układy dynamiczne są dużo dokładniejsze począwszy już od małych dawek transferowanych. Rozliczenie tak małych dawek przy wykorzystaniu systemu pomiarowego na zbiorniku z błędem mniejszym niż ±0,5% jest niemalże niemożliwe. Systemy dynamiczne zatem stosowane są w aplikacjach transferowych, tj. wydanie na produkcję, przyjęcie z produkcji czy wydanie na cysterny. Należy jednak mieć na uwadze, że określnie stanów magazynowych za pomocą układów dynamicznych jest problematyczne, gdyż należałoby stosować takie układy na wejściu i wyjściu każdego zbiornika.  Dla celów kontrolnych i okresowego raportowania stanów magazynowych składów celnych automatyczne systemy pomiarowe na zbiornikach są rozwiązaniami dedykowanymi. Niezależnie jednak od rodzaju układu, czy też miejsca montażu, Endress+Hauser posiada możliwości i wieloletnie doświadczenie w projektowaniu, wdrożeniach i legalizacjach w całym kraju, niezależnie od branży.