Planowane przez Unię Europejską regulacje, choć z pewnością są kroplą w morzu potrzeb i same w sobie nie zabezpieczą planety, to jednak mogą bardzo zmienić funkcjonowanie szeregu polskich przedsiębiorców.

Planuje się, że wprowadzenie dyrektywy plastikowej do polskiego systemu prawnego powinno nastąpić w dwa lata od wejścia w życie dyrektywy tj. najprawdopodobniej w roku 2021 r. Wydaje się, że czasu jest sporo, ale zmiany są na tyle spektakularne, że przedsiębiorcy powinni się do nich przygotowywać już dziś.

Planowana dyrektywa nie dotyczy wszystkich produktów z plastiku, ani nawet wszystkich produktów jednorazowego użytku. Objęte są nią tylko grupy produktów opisane w załączniku do dyrektywy, w tym pojemniki na żywność, kubki na napoje, balony, chusteczki nawilżane, podpaski higieniczne, czy też wyroby tytoniowe z filtrami. Poza produktami jednorazowego użytku dyrektywa ma też zastosowanie do narzędzi połowowych zawierających tworzywa sztuczne.

Zgodnie z wyliczeniami Komisji Europejskiej, 10 najczęściej występujących produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych stanowi 43% wszystkich odpadów morskich występujących na europejskich plażach, a narzędzia połowowe (np. porzucone sieci rybackie) zawierające tworzywa sztuczne stanowią kolejne 27%. Próbą rozwiązania problemu dużej ilości odpadów morskich jest przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym (GOZ), która zakłada minimalizację wytwarzania odpadów poprzez traktowanie odpadów jako surowców wtórnych i ponowne ich wykorzystywanie. GOZ obejmuje cały cykl życia produktów, od projektowania, przez produkcję, konsumpcję, zbieranie, po ich zagospodarowanie.

Dyrektywa plastikowa przewiduje różne rodzaje działań mających na celu ograniczenie negatywnego wpływu odpadów z tworzyw sztucznych na środowisko. Część z produktów objętych ustawą będzie zakazana, co dotyczy np. słynnych plastikowych słomek, czy też patyczków higienicznych. Produkty te będą musiały zostać zastąpione przez alternatywne produkty biodegradowalne np. papierowe słomki, czy patyczki higieniczne, naczynia z trzciny cukrowej i liści palmowych, sztućce ze skrobi kukurydzianej, które są co prawda przyjazne dla środowiska, ale droższe. Inne produkty nadal będą mogły być wprowadzane do obrotu, ale państwa członkowskie będą musiały wprowadzić zasady rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP), co dotyczy np. opakowań na żywność, kubków na napoje oraz lekkich plastikowych torb na zakupy.

Ograniczenie stosowania produktów jednorazowego użytku dotyczyć będzie opakowań na żywność oraz kubków na napoje. W zależności od przyjętej strategii przez państwa członkowskie, takie działania mogą polegać na m.in. udostępnianiu alternatywnych produktów wielokrotnego użytku, czy wprowadzeniu opłat za wydanie produktów jednorazowego użytku w punkcie sprzedaży - mówi Agata Jost, Radca prawny, Managing Associate, Deloitte Legal.

Butelki do napojów będą mogły być wprowadzane do obrotu tylko wtedy, gdy ich pokrywki i wieczka, wykonane w znacznym stopniu z tworzyw sztucznych będą do nich trwale zamocowane. Nie będzie to dotyczyć metalowych pokrywek i wieczek posiadających wyłącznie uszczelki wykonane z tworzyw sztucznych. Obowiązek dostosowania obecnie stosowanych butelek do wymogów dyrektywy wiąże się z koniecznością zmian w systemie projektowania opakowań oraz funkcjonowania linii produkcyjnych przedsiębiorców zajmujących się produkcją napojów. Przedsiębiorcy będą musieli odpowiednio dostosować plastikowe butelki lub rozważyć ich zamianę na puszki lub kartoniki, z tym że, te ostatnie nie będą mogły już być zaopatrzone w plastikowe słomki.

Dyrektywa plastikowa określa także wymagania w zakresie oznaczania produktów jednorazowego użytku wykonanych z tworzyw sztucznych takich jak podpaski higieniczne, tampony wraz z aplikatorami, chusteczki nawilżane, czy balony. Te produkty będą musiały być opatrzone widocznym, czytelnym i nieusuwalnym oznaczeniem zawierającym informacje na temat prawidłowych oraz niewskazanych metod unieszkodliwiania tych produktów, negatywnych skutków zaśmiecania lub obecności tworzyw sztucznych w produkcie. Co najmniej jedna z tych informacji będzie musiała towarzyszyć produktowi.

Jeśli chodzi o wspomnianą ROP to określenie jej zasad w zasadzie należy do państwa członkowskiego

W przypadku ROP chodzi nie tylko o odpowiedzialność producenta za dobrą jakość produktu, ale również o rozszerzenie tej odpowiedzialności posprzedażowej na cały etap wytworzenia, konsumpcji produktu, jak i za okres, kiedy produkt staje się odpadem. Wprowadzenie ROP dotyczyć będzie większości produktów jednorazowego użytku objętych dyrektywą, a także narzędzi połowowych. Przedsiębiorca może być zobowiązany do tworzenia produktów bardziej przyjaznych dla środowiska, ponoszenia opłat związanych ze zbieraniem odpadów poproduktowych lub ich recyklingiem, w tym kosztów sprzątania tych odpadów oraz kosztów związanych z upowszechnianiem wiedzy wśród konsumentów zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”.

Jaki Polska przyjmie model ROP dowiemy się pewnie niebawem, ale do tej pory obowiązki przedsiębiorców z zakresu ROP były w Polsce bardzo ograniczone i to w zasadzie tylko do obowiązków w zasadzie finansowych za nieosiągnięcie określonych poziomów odzysku (i to tylko w przypadku niektórych produktów lub opakowań) - stweirdza Agata Jost, Radca prawny, Managing Associate, Deloitte Legal.

Państwa członkowskie będą musiały określić środki w celu informowania konsumentów, zarówno produktów jednorazowego użytku wykonanych z tworzyw sztucznych, jak i narzędzi połowowych, o dostępnych systemach ponownego użycia i sposobach gospodarowania odpadami, a także o wpływie zaśmiecania na środowisko. Koszty takiego informowania będą ponosić częściowo także producenci tych towarów.

Ponadto, do 2025 roku selektywne zbieranie butelek na napoje powinno obejmować 90 % tych produktów. Państwa członkowskie mogą zdecydować o sposobie osiągnięcia tego pułapu poprzez ustanowienie systemów zwrotu kaucji lub ustanowienie celów w zakresie selektywnego zbierania dla producentów. System kaucyjny przewiduje, że do ceny każdego produktu doliczana jest opłata, która zostaje zwrócona konsumentowi po oddaniu pustego opakowania do wskazanego miejsca. Określenie celów selektywnego zbierania w ramach ROP może wymusić na producentach utworzenie własnych systemów kaucyjnych, co wiąże się z dodatkowymi kosztami, koniecznością współpracy pomiędzy producentami a punktami handlowymi, do których należałoby zwracać puste butelki, a w przypadku małych i średnich sklepów również z trudnościami logistycznymi.

Nieprzestrzeganie wymogów ustawowych będzie podlegało sankcjom, które zostaną określone przez poszczególne państwa członkowskie.