Opakowania pełnią kluczową rolę praktycznie w całej branży spożywczej. Bez względu na to, z jakim etapem łańcucha dostaw mamy do czynienia, trudno wyobrazić sobie efektywne i bezpieczne dostarczanie produktów spożywczych bez odpowiednio dobranych opakowań. Jest to szczególnie istotne w przypadku branży FMCG (ang. Fast Moving Consumer Goods), która oferuje produkty szybko zbywalne (np. pakowaną żywność, dania gotowe, mrożonki, napoje, wyroby tytoniowe itp.).

Należy przy tym zauważyć, że aktualnie wśród opakowań typu B2C dominują te jednorazowe. W rezultacie odpowiadają one za duży udział wszystkich odpadów opakowaniowych, które są wytwarzane przez konsumentów. I tak, średnia masa odpadów opakowaniowych wytwarzanych przez przeciętnego obywatela UE wynosi ok. 179 kg na rok (dane za 2019 r.) , a przeciętny Polak produkuje tych odpadów niewiele mniej (172,2 kg). Jak wynika natomiast z danych GUS, w 2019 r. łączna masa odpadów opakowaniowych wytworzonych na jedną osobę wynosiła 332 kg. Tym samym odpady opakowaniowe stanowią około połowy wszystkich odpadów, które powstają w gospodarstwach domowych (sic!).

Odpowiedzią na to zjawisko jest pakiet unijnych dyrektyw, które mają zapobiegać powstawaniu odpadów opakowaniowych. Mowa tutaj przede wszystkim o:
•    Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 94/62/WE z dnia 20 grudnia 1994 r. w sprawie opakowań i odpadów opakowaniowych (Dz.U. UE. L 365 z 31.12.1994 s. 10 ze zm. ).
•    Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie odpadów (Dz.U. UE. L. 312 z 22.11.2008 r. s. 3 ze zm. ).
•    Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz.U. UE L 155 z 12.06.2019 r., s. 1; zwana w tekście „Dyrektywą SUP”).
Wymaganie stawiane przez wyżej wymienione dyrektywy są aktualnie implementowane do krajowych porządków prawnych. Celem niniejszego artykułu jest prezentacja kluczowych procesów legislacyjnych dotyczących opakowań z punktu widzenia branży spożywczej.

ROP wciąż daleko
Kluczowym projektem dotyczącym opakowań jest projekt mający na celu dostosowanie polskich przepisów do unijnych wymagań w zakresie rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Mowa tutaj o projekcie ustawy opublikowanym 5 sierpnia 2022 r. w sprawie zmiany ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz niektórych innych ustaw (dalej zwany w tekście: „Projekt ROP”) .

Wprawdzie od publikacji Projektu ROP minęło już ponad 14 miesięcy, to póki co resort środowiska wciąż nie opublikował jego drugiej wersji . Jak wynika natomiast z deklaracji przedstawicieli Ministerstwa Klimatu i Środowiska, do tego projektu zgłoszono ponad 1 000 uwag. Nie jest natomiast tajemnicą, że projekt – wobec daleko idącej krytyki – będzie musiał ulec modyfikacjom. Trudno natomiast określić, w jakim dokładnie kierunku pójdą zmiany. Wynika to z faktu, że Projekt ROP został objęty klauzulą niejawności i w związku z tym przedstawiciele Ministerstwa Klimatu i Środowiska powstrzymują się od komentarzy na temat prac dotyczących tej ustawy. Jedno jest pewne – pierwotnie zakładany termin na wejście w życie proponowanych zmian, tj. 1 stycznia 2023 r., jest już nierealny.

Już dziś można jednak stwierdzić, że nowe przepisy przeniosą ciężar finansowy za zagospodarowanie odpadów opakowaniowych przede wszystkim na producentów produktów. Mowa tutaj o tak zwanych „kosztach netto” wskazanych w art. 8a ust. 4 dyrektywy odpadowej. Mianowicie zalicza się do nich koszty selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych, a następnie ich transportu i przetwarzania, pomniejszone o dochody z ponownego użycia, ze sprzedaży surowców wtórnych i z nieodebranych kaucji.

Wprowadzenie nowych wymagań oznacza zatem nieuchronny wzrost kosztów, jakie ponoszą producenci produktów spożywczych w ramach polskiego systemu ROP. Dziś koszty te ograniczają się przede wszystkim do wynagrodzeń uiszczanych na rzecz organizacji odzysku opakowań za przejęcie obowiązków związanych z osiągnięciem ustawowych poziomów recyklingu odpadów opakowaniowych. Warto natomiast zauważyć, że dziś wynagrodzenia uiszczane przez producentów na rzecz „polskich” organizacji są znacznie niższe od tych, jakie pobierają organizacje w innych krajach UE. Nowe regulacje z pewnością doprowadzą do ograniczenia tych dysproporcji.

Widmo nowych opłat
Jedną z kluczowych zmian przewidzianych w Projekcie ROP jest wprowadzanie tzw. opłaty opakowaniowej. Nowa opłata ma być pobierana od podmiotów wprowadzających produkty w opakowaniach przeznaczonych dla gospodarstw domowych. Jak wynika z projektu ustawy, opłaty przekazywane przez producentów (wprowadzających produkty w opakowaniach) do urzędów marszałkowskich będą następnie transferowane do Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, a finalnie do gmin. Dzięki temu dochody z opłaty opakowaniowej mają częściowo sfinansować koszty zbierania i przetwarzania odpadów komunalnych.

Na ten moment prace legislacyjne nad polskim systemem ROP są na dość wczesnym etapie. W związku z tym przyjęcie tej reformy jeszcze w trakcie IX kadencji Sejmu wydaje się mało prawdopodobne. Wydaje się jednak, że wprowadzenie powyższych zmian to tylko kwestia czasu. Co więcej, wiele państw członkowskich UE już wprowadziło lub wprowadzi w najbliższych miesiącach rozwiązania, które zaostrzą przepisy dotyczące systemów ROP. Potwierdzają to nowe wymagania rejestrowe w niemieckim systemie LUCID czy też nowe obowiązki we Francji i we Włoszech związane ze znakowaniem opakowań przeznaczonych do gospodarstw domowych. W rezultacie świadomy dobór opakowań może zwiększyć konkurencyjność na danym rynku lub ograniczyć koszty środowiskowe (np. opłat recyklingowych dla organizacji odzysku działających w innych państwach UE).  

Podstawowe założenia systemu kaucyjnego  
Wśród projektów ustaw dotyczących opakowań na szczególną uwagę zasługuje ten dotyczący systemu kaucyjnego. Mowa tutaj o projekcie nowelizacji ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi oraz ustawy o odpadach z dnia 14 stycznia 2022 r. (dalej: „Projekt ustawy kaucyjnej”) .

Głównym założeniem tego projektu jest zapewnienie wysokich poziomów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań po napojach. W tym miejscu warto przypomnieć, że dyrektywa SUP nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3l wraz z ich zakrętkami i wieczkami na poziomie 77% w 2025 r. oraz 90% w 2029 r. Mając na uwadze powyższe, resort środowiska uznał, że osiągnięcie tych celów będzie możliwe po wprowadzeniu powszechnego systemu kaucyjnego. Co jednak istotne, polski system kaucyjny nie będzie ograniczał się wyłącznie do wyżej wymienionych opakowań z tworzyw sztucznych. Jak wynika z ostatnich deklaracji przedstawicieli Ministerstwa Klimatu i Środowiska, projekt ustawy kaucyjnej ma docelowo obejmować następujące rodzaje opakowań na napoje:
1)    puszki aluminiowe do 1 litra,
2)    butelki szklane do 1,5 litra, w tym butelki jednorazowego użytku typu „małpki”,
3)    butelki z tworzywa sztucznego do 3 litrów .