Rozwój systemów monitorowania produkcji i procesów technologicznych oraz kontroli pracy maszyn i urządzeń ma na celu precyzyjne i wszechstronne nadzorowanie  przebiegu procesu wytwarzania, jak też śledzenie najważniejszych parametrów pracy istotnych z punktu widzenia bezpieczeństwa i efektywności oraz jakości wytwarzanych wyrobów spożywczych. Współczesne systemy monitorowania i kontroli nie ograniczają się jedynie do sygnalizowania zaistniałych zakłóceń lub prostych reakcji na zmiany wartości wybranych parametrów. Ze względu na nieporównywalnie większą szybkość i precyzję reakcji elektronicznych czy mechatronicznych elementów wykonawczych i naprawczych w stosunku do możliwości człowieka, systemy te w coraz większym stopniu przejmują funkcje inteligentnego nadzoru i sterowania całą produkcją i poszczególnymi operacjami technologicznymi.

Efektywność i stabilny proces

Głównym zadaniem systemów monitorowania i diagnozowania procesów i maszyn jest zapewnienie im największej możliwej efektywności pracy, prawidłowego i stabilnego przebiegu procesów produkcji oraz wytworzenie najwyższej i powtarzalnej jakości produktów żywnościowych. Dodatkowym zadaniem jest racjonalna minimalizacja negatywnego oddziaływania procesów wytwarzania na otoczenie, na które składają się pracownicy, środowisko naturalne i minimalizacja odpadów poprodukcyjnych.

W przypadku monitoringu i diagnozowania stanu technicznego pracy odpowiedzialnych zespołów i elementów zasadniczo wpływających na bezpieczeństwo oraz jakość wyrobów żywnościowych, stosowane są najnowocześniejsze, bezinwazyjne metody pozwalające na ciągły nadzór ich funkcjonowania i ocenę stanu bezpieczeństwa. Dla zapewnienia produkcji o odpowiednim poziomie jakości kluczową rolę odgrywa właściwe rejestrowanie, a co najważniejsze, monitorowanie danych zebranych z poszczególnych etapów procesu produkcyjnego. Dla zapewnienia działań w tym zakresie zastosowanie znajduje wiele rodzajów i metod rejestracji oraz monitorowania procesów produkcyjnych.

Przedsiębiorstwa zajmujące się przetwórstwem spożywczym są obecnie w większości przypadków wyposażone w ogromną liczbę zaawansowanych urządzeń do kontroli i pomiaru poszczególnych procesów przetwarzania.

Zalecane aktualnie systemy monitoringu w przemyśle spożywczym w ogólnym zarysie powinny obejmować:

•    kontrolę i monitoring maszyn i urządzeń pracujących w linii technologicznej,

•    ogólny monitoring procesu produkcyjnego,

•    kontrolę poszczególnych procesów jednostkowych przetwarzania i produkcji,

•    kontrolę i monitoring stabilizacji ustalonych wybranych parametrów przerobu,

•    kontrolę jakości gotowych wyrobów [7].

Możliwość zastosowania pełnej kontroli etapów produkcji wymaga zastosowania dostępnych systemów informatycznych, przy czym powinny być one na tyle otwarte, żeby móc efektywnie współpracować ze wszystkimi maszynami i urządzeniami oraz optymalizować całość procesu produkcji. Kolejnym, pośrednim wymogiem tych systemów jest, aby wnosiły one takie rozwiązania, które będą dla zakładu źródłem oszczędności, zapewnią usprawnienie procesów biznesowych oraz pozwolą na monitorowanie i redukcję kosztów prowadzonej działalności. Jedną z korzyści wdrożenia systemu monitorująco-informatycznego w zakładach przetwórstwa spożywczego jest często konieczność uporządkowania i optymalizacji procesu produkcyjnego, a więc wprowadzenie zmian w sposobie całościowego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Jest też doskonałą okazją do kompleksowego przyjrzenia się procesowi produkcji. Należy jednak pamiętać, że wdrożenie systemu monitorująco-informatycznego nie jest celem samym w sobie, lecz ważnym narzędziem, które ma za zadanie wspomagać strategię biznesową producentów i dystrybutorów zgodnie ze standardami bezpieczeństwa procesu i produktu wyznaczonymi m.in. przez dyrektywy unijne.

Obecnie zauważalna jest tendencja wprowadzania zmian technologicznych w zakładach przetwórstwa spożywczego, które mają na celu wpływać na wydajność procesu produkcji oraz podnosić efektywność zarządzania nim. Takie działania związane są między innymi z dużą konkurencją na rynku. Należy pamiętać, że producenci i przetwórcy produktów żywnościowych to z reguły firmy pracujące na niskich, kilkuprocentowych marżach i dużych wolumenach sprzedaży. W tej sytuacji uzyskanie nawet niewielkiego wzrostu czy obniżenia kosztów ma spore konsekwencje w ostatecznych wynikach. Przykładowo integracja urządzeń odpowiedzialnych za rejestrację wszelkich procesów w ramach produkcji, z systemem np. klasy ERP (Enterprise Resource Planning), pozwala przedsiębiorcom na zwiększenie wydajności w wielu obszarach prowadzonej działalności. Otrzymują oni możliwość bieżącej analizy w systemie ERP wprowadzonych danych. Rozwiązanie to pozwala także na przyspieszenie obiegu informacji dotyczących przepływów surowców w procesie produkcyjnym czy elektroniczną obsługę gospodarki magazynowej. Szybszy dostęp do nich zapewnia dokładne ustalenie, na jakim etapie jest określony proces produkcyjny. Dostęp on-line do informacji o zaawansowaniu produkcji pozwala również skutecznie reagować na wszelkie zaburzenia. Dogłębna wiedza o wszystkich zachodzących procesach oraz osobach za nie odpowiedzialnych umożliwia też szybkie i bezbłędne zlokalizowanie określonego produktu, pracownika, surowca czy półproduktu, a nawet ich dostawcy. To niezwykle istotne w przypadku, kiedy na rynek mogłaby trafić partia niepełnowartościowych produktów i konieczne byłoby natychmiastowe i skuteczne ich wycofanie.

W przemyśle spożywczym o jakości i trwałości produktu finalnego decyduje szereg czynników pojawiających się w trakcie całego cyklu prowadzącego od jego produkcji, przetwarzania, transportu, przechowywania, aż po zakup przez konsumenta. Stąd też nieodzownym i koniecznym warunkiem do spełnienia przez każdy nowoczesny zakład branży spożywczej staje się precyzyjny pomiar i monitoring parametrów wpływających na jakość w czasie produkcji, transportu i przechowywania produktów spożywczych. Podstawowym sposobem kontroli tych parametrów jest dobór właściwych narzędzi pomiarowych, które dostarczą informacji o rzeczywistych wartościach krytycznych, mających wpływ na produkt.

Cały artykuł opublikowany został w nr 4/2018 magazynu Kierunek Spożywczy.