Termin gospodarka pochodzi z greckiego słowa „oikonomikos” i jest rzeczownikiem, który ogólnie można przetłumaczyć jako zarządzanie gospodarstwem. Od początku industrializacji aż do przełomu XX i XXI wieku dominowała tzw. gospodarka liniowa. W modelu liniowym surowce były dostępne i tanie, a kwestia ograniczonych zasobów naturalnych nie była zupełnie brana pod uwagę. Ludzie żyli w myśl zasady: weź – użyj – wyrzuć, bez zastanawiania się co będzie dalej z odpadami. Jednak wraz ze wzrostem produkcji rosła również ilość odpadów i zaczęto dostrzegać negatywny wpływ przemysłu na środowisko naturalne – ocieplenie klimatu i jego konsekwencje (długotrwałe susze, powodzie, ekstremalne zjawiska atmosferyczne), kurczenie się obszarów dostępnych dla produkcji rolniczej, zmianę stylu życia i wzrost konsumpcjonizmu.

Rosnący popyt i ograniczone dostępne zasoby naturalne, a także pilna potrzeba zmniejszenia ilości odpadów, konieczność oszczędności energii i wody stały się tematem wielu dyskusji naukowych na całym świecie. Spadek ilości generowanych odpadów pozwala na progresję idącą w kierunku czystszej produkcji, która jest uważana za fazę przejściową dla produkcji o zerowej emisji.

Zamknięta pętla
Pojęcie gospodarki o obiegu zamkniętym znacznie wykracza poza przestarzałą koncepcję gospodarki liniowej, która wiąże się z niekontrolowaną eksploatacją zasobów naturalnych, a materiał uboczny jako odpad jest kierowany na składowisko. W idealnej koncepcji gospodarki obiegu zamkniętego, cykl: produkt – odpady – produkt stanowi zamkniętą pętlę. W myśl gospodarki cyrkularnej przemysł funkcjonuje jako naturalny ekosystem, a odpady z tego przemysłu stają się surowcem dla tej samej lub innej branży.

Gospodarka o obiegu zamkniętym to termin, który obejmuje wszystkie działania prowadzące do redukcji, ponownego wykorzystania i przetwarzania materiałów w procesach produkcji, dystrybucji i konsumpcji. Systemy te odzyskują i ponownie wykorzystują to, co tradycyjnie uważano za odpady i traktują je jako nowy surowiec dla produkcji nowych materiałów i produktów. W modelu gospodarki cyrkularnej ocena cyklu życia, znana jako analiza „od kołyski do grobu”, może zostać zmieniona na „od kołyski do kołyski”, co oznacza, że procesy przetwórcze należy postrzegać od początku (od surowców) do momentu, gdzie produkt/produkt odpadowy/produkt uboczny mogą stać się nowym surowcem do innego procesu.

Idea obiegu zamkniętego odnosi się do procesów, które z założenia mają charakter regeneracyjny, umożliwiając utrzymanie najwyższej długoterminowej wartości produktów i eliminację odpadów. Wdrożenie koncepcji czystszej produkcji oznacza konieczność rozwinięcia sieci między branżami, ich grupowanie i ścisłą wzajemną współpracę. Oczekuje się, że same branże zmodyfikują swoje procesy, aby większość ich zasobów można było racjonalnie wykorzystać, samodzielnie lub we współpracy z siecią branż.

Gospodarka cyrkularna ma jeszcze jedną wielką zaletę – nie jest celem tylko dla bogatych krajów. To Chiny były pierwszym państwem, który przyjął ustawę o wdrażaniu gospodarki o obiegu zamkniętym w 2008 r. Unia Europejska stworzyła pakiet dotyczący gospodarki cyrkularnej poprzez rozszerzenie wcześniejszych dyrektyw w sprawie gospodarki odpadami. Przejście od liniowego do kołowego systemu gospodarki to jeden z kluczowych elementów rozwoju i priorytetów w UE.

Już niemal 75% producentów żywności i napojów realizuje lub zamierza wprowadzić strategię gospodarki o obiegu zamkniętym w swoich technologiach. Obecnie najczęstszymi praktykami tego podejścia są wprowadzany recykling produktów i tzw. logistyka zwrotna, przyczyniające się do niskiej emisji zanieczyszczeń i zmniejszenia odpadów. Analitycy przewidują, że gospodarka o obiegu zamkniętym może w pełni zastąpić obecny model liniowy produkcji do 2029 roku.

Gospodarka o obiegu zamkniętym w przemyśle spożywczym i napojów
Wzrost produkcji pociąga za sobą wzrost ilości generowanych odpadów. W przemyśle spożywczym odpady lub produkty uboczne, z których większość ma charakter organiczny, można ponownie wykorzystać i poddać recyklingowi na kilku różnych etapach cyklu, od produkcji przez dystrybucję do fazy użytkowania przez konsumentów.

Producenci w przemyśle spożywczym napotykają na specyficzne wyzwania związane z wdrażaniem gospodarki o obiegu zamkniętym. Na przykład wytwórcy mrożonej żywności muszą przejść przez wymagający proces zarządzania produktem łatwo psującym się, przestrzegając jednocześnie wszystkich przepisów dotyczących bezpieczeństwa, zarządzania zwrotami i zapobiegania zanieczyszczeniom. Wyzwania te, w połączeniu z innymi poważnymi przeszkodami, takimi jak zarządzanie globalnym łańcuchem dostaw w rolnictwie czy nawet zmieniającymi się gustami klientów, tworzą ogromne wyzwanie, ale też i duże możliwości dla tych, którzy wprowadzają innowacje procesowe czy produktowe.

Chociaż ostatecznym celem gospodarki cyrkularnej jest całkowite domknięcie systemu, to taki efekt finalny wymaga zmiany sposobu myślenia i wielu przekształceń. Trudno dzisiaj znaleźć firmę, która wdrożyła całkowicie to „myślenie cyrkularne” w całym swoim łańcuchu wartości. Większość inicjatyw w kierunku gospodarki cyrkularnej jest ukierunkowana tylko na określone punkty w całym cyklu, na przykład redukcję opakowań jednorazowych poprzez promowanie zbiórki i recykling tworzyw sztucznych, nie zapobiegając w pełni włączaniu nowych tworzyw sztucznych do systemu produkcji.

Mimo wielu trudności, procesy wpisujące się w gospodarkę o obiegu zamkniętym są jednak stopniowo realizowane. Producenci żywności i napojów zapewniają kompleksową widoczność łańcucha dostaw. Ponadto cyfryzacja pomaga tym firmom korzystać z technologii, takich jak automatyzacja, sztuczna inteligencja i analiza danych w celu wsparcia redukcji odpadów. Dane te mogą być szczególnie przydatne, ponieważ pomagają obniżyć koszty, zwiększyć widoczność i zoptymalizować procesy produkcyjne w celu zminimalizowania ilości odpadów.

Najlepsze praktyki
Wdrażanie myślenia cyrkularnego jest trudne, ale najwięcej problemów stwarza odpowiedź na podstawowe pytanie: od czego i jak zacząć? Kluczowym krokiem w identyfikacji potencjalnych możliwości poprawy redukcji odpadów i ponownego wykorzystania zasobów jest przeprowadzenie analizy cyklu życia produktu. Ponadto istnieje kilka kluczowych punktów, w których firmy z branży spożywczej mogą rozpocząć budowę gospodarki cyrkularnej.