Wraz z przystąpieniem Polski do UE zmianie uległa „filozofia” nadzoru nad bezpieczeństwem żywności, począwszy od jej produkcji po sprzedaż klientowi końcowemu. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 178/2002 z dnia 28.01.2002 r. (Dz.Urz. UE nr L 31) w art.17 zobowiązuje przedsiębiorców branży spożywczej do pełnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo żywności na wszystkich etapach jej produkcji, przetwarzania i dystrybucji. „Kluczem” do wyegzekwowania powyższego obowiązku przez służby kontroli żywności są nie tylko funkcjonujące od lat mandaty karne, ale także kary pieniężne i inne środki przymusu. Czego więc należy bezwzględnie przestrzegać, aby uniknąć niepożądanych wydatków?
     Zacznijmy od początku, tj. zatwierdzenia/rejestracji zakładu branży spożywczej – szerzej o zasadach i trybie uzyskiwania rejestracji/zatwierdzania zakładów pisałam w numerze 1/2011 „Agro Przemysłu”.
     W stosunku do przedsiębiorców, którzy nie dopełnili ciążącego na nich obowiązku rejestracji/zatwierdzenia, ustawodawca w art. 103 ust. 1 pkt 4, 5, 6 ustawy z dnia 25.08.2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (tekst jednolity Dz. U. z 2010 r. Nr 136, poz. 914 z późn. zm.) przewidział kary pieniężne.

 Można je wymierzać odpowiednio za:
• prowadzenie działalności w zakresie produkcji lub obrotu żywnością bez złożenia wniosku o wpis do rejestru zakładów/zatwierdzenia zakładu, lub wbrew decyzji o odmowie zatwierdzenia zakładu – taka działalność podlega karze pieniężnej od 1000 zł do 5000 zł (art. 103 ust. 1 pkt 4),
• produkcję lub wprowadzanie do obrotu żywności w zakresie niezgodnym z decyzją o zatwierdzeniu zakładu – min. 500 zł (art. 103 ust. 1 pkt 5),
• prowadzenie działalności w zakresie produkcji lub obrotu żywnością, wbrew decyzji o cofnięciu, lub zawieszeniu zatwierdzenia zakładu, wbrew decyzji o czasowym zawieszeniu działania, lub zamknięciu całego/części zakładu (art. 103 ust. 1 pkt 6).

      W ostatnim przypadku wysokość kary minimalnej nie została ustalona, określono natomiast wysokość kwoty maksymalnej, która ma zastosowanie również do innych obszarów funkcjonowania zakładu „żywnościowego” (o tym w dalszej części).
    Jaka jest zatem wysokość maksymalna kary pieniężnej, którą wymierza Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny? Otóż do trzydziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej za rok poprzedzający, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. Ostatnio stawka opublikowana w Obwieszczeniu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 18.02.2011 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w 2010 r. i w drugim półroczu 2010 r. („Monitor Polski” Nr 15, poz. 156) wynosi 2822, 66 zł, a w drugim półroczu 2010 – 2917,14 zł. Trzydziestokrotność wykazanej  ostatniej kwoty daje wartość – 87514, 20 zł. Pomyślmy, czy nieodpowiedzialność się opłaca?

Obejść przepisy?
     Może uniknięciem kary mogą być próby niewpuszczenia kontrolujących, udawania, że zakład nie funkcjonuje, że prowadzi się wyłącznie próby podjęcia działalności, testowania technologii itd. Nie zapominajmy jednak, że wniosek o rejestrację/zatwierdzenie zakładu należy złożyć do właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego na 14 dni przed uruchomieniem działalności!
      Przedstawione powyżej próby „obejścia” przepisu, oszukania kontrolujących, mogą być potraktowane jako utrudnianie, uniemożliwienie przeprowadzenia urzędowej kontroli żywności, co również podlega karze pieniężnej (art. 103 ust. 1 pkt 7 ww. ustawy). Wysokość minimalna kary nie została ustalona, ale maksymalna tak – również do 30. krotnego przeciętnego wynagrodzenia, czyli do kwoty 87514,20 zł.

Przedsiębiorcy branży spożywczej zobowiązani są do pełnej odpowiedzialności za bezpieczeństwo żywności na wszystkich etapach jej produkcji, przetwarzania i dystrybucji.

 Kary pieniężne
     Pocieszającym jest to, że w każdym przypadku, ustalając wysokość kary pieniężnej, uwzględnia się stopień szkodliwości czynu, stopień zawinienia i zakres naruszenia dotychczasowej działalności podmiotu funkcjonującego na rynku spożywczym i wielkość produkcji zakładu.
     Jak widać, próby „obejścia” przepisów prawa żywnościowego przy uruchomieniu zakładu branży  spożywczej się nie opłacają. A w trakcie prowadzenia działalności?
     Niestety, wchodzimy na bardzo „śliski” grunt. Kolizja z prawem żywnościowym skutkuje również karami pieniężnymi, ale także mandatami karnymi i kosztami postępowania administracyjnego, egzekucyjnego, łącznie z karą grzywny, a nawet aresztu, ograniczenia wolności.
      Za co zatem kara pieniężna w trakcie działalności? Głównie za nieprzestrzeganie obowiązujących wymagań prawa w zakresie znakowania:
• środków spożywczych – art. 103 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 25.08.2006 r.,
• aromatów i substancji dodatkowych – art. 103 ust. 1 pkt 1a i 1b ww. przepisu, ale również za wprowadzanie do obrotu jako żywność produktu niebędącego żywnością – art. 103 ust. 1 pkt 2,
• niewycofywanie z obrotu środka spożywczego szkodliwego dla zdrowia lub życia człowieka, środka spożywczego zepsutego oraz środka spożywczego zafałszowanego – art. 103 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy.

   W przypadku wymienionych naruszeń wysokość kary pieniężnej może być wymierzona do pięciokrotnej wartości brutto zakwestionowanej ilości środka spożywczego lub produktu niebędącego żywnością wprowadzanego do obrotu jako żywność.
     Zatem na tym polu też lepiej nie oszukiwać. No to może zaoszczędzimy na stanie technicznym, sanitarnym,  personelu lub kontroli wewnętrznej w zakładzie? Niekoniecznie. Tutaj pojawia się „stara” broń – mandaty karne, ustalone ustawą z dnia 20.05.1971 r. – kodeks wykroczeń (tekst jednolity z 2010 r. Dz. U. Nr 46, poz. 275 z późn. zm.), ale również wspomnianą już ustawą o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
     Mandaty karne za nieprzestrzeganie przepisów dot. bezpieczeństwa żywności mieszczą się w rozdziale XII – Kodeksu wykroczeń, tj. „Wykroczenia przeciwko zdrowiu”. Odpowiednio: stan i warunki sanitarne – mandat przewidziany jest dla osoby, która:
• nie dopełniła obowiązku zapewnienia należytego stanu sanitarnego, zwłaszcza w zakresie utrzymania czystości,
• nie przestrzega warunków sanitarnych przy produkcji lub w obrocie środkami spożywczymi,
• nie zachowuje należytej czystości przy świadczeniu usług w zakładach żywienia zbiorowego.
Personel – mandat może być zastosowany w stosunku do osoby, która:
• nie dopełniła obowiązku używania przez pracowników wymaganego ubioru,
• zatrudnia przy pracy wymagającej bezpośredniego stykania się ze środkami spożywczymi osobę, która w myśl przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych nie może być zatrudniona przy tego rodzaju pracy lub której stan zdrowia utrudnia utrzymanie higieny osobistej.

Mandaty karne przewidziano również w Dziale VIII, Rozdział I Art.100 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
Obszar karania jest duży, w związku z powyższym przytoczę najistotniejsze przewinienia, podlegające mandatowaniu. Mandat karny można otrzymać w przypadku:
• używania do produkcji lub wprowadzania do obrotu żywności po upływie terminu przydatności do spożycia, lub daty minimalnej trwałości (art. 100 ust. 1 pkt 1 ustawy ) – Uwaga na promocje i gratisy środków spożywczych!,
• niewywiązywania się z obowiązku zapewnienia identyfikowalności dostawców lub odbiorców żywności (traceability!),
• niewdrażania w zakładzie procedur opartych na zasadach systemu HACCP wbrew obowiązkowi określonemu w art. 5 rozporządzenia nr 852/2004 lub nieprzestrzegania
wymagań higienicznych wbrew obowiązkowi określonemu w art. 59 ust. 1 ww. rozporządzenia,
• wykonywania czynności klasyfikatora grzybów lub grzyboznawcy bez posiadania stosownych uprawnień.

Oprócz przytoczonych przewinień art. 100 ust. 1 przewiduje mandaty karne odpowiednio za:
• prowadzenie reklamy i działalności promocyjnej preparatów do początkowego żywienia niemowląt wbrew zakazowi określonemu w art. 25 ust. 2 omawianej ustawy, • prowadzenie działalności promocyjnej przedmiotów służących do karmienia niemowląt,
• oferowanie lub dostarczanie preparatów do początkowego żywienia niemowląt oraz przedmiotów służących do karmienia niemowląt, ich próbek bądź innych przedmiotów tego typu o charakterze promocyjnym, konsumentom wbrew zakazom.

     Ustalenie osoby będącej sprawcą czynu zależy od treści wykroczenia i jego zakresu. W przypadku wykroczenia określonego Art. 110 kodeksu wykroczeń, tj. zatrudnianie przy pracy z żywnością osoby, która w myśl przepisów o zwalczaniu chorób nie może być zatrudniona (…), ma charakter indywidualny. Karać można wyłącznie osobę, która zatrudniła taką osobę przy pracy, przy wykonywaniu której istnieje możliwość przeniesienia zakażenia, czyli głównie pracodawcę.
      Nieco odmienna sytuacja ma miejsce w przypadku wykroczenia określonego Art. 111 kodeksu wykroczeń, tj. w zakresie niedopełnienia obowiązku zapewnienia należytego stanu sanitarnego (…). Pomimo indywidualnego charakteru wykroczenia, odpowiedzialność (a zatem mandat) zachodzi w stosunku do wszystkich pracowników, którzy nie zachowują należytej czystości (nie tylko do właściciela!).
     Zasady nakładania mandatów karnych określa m.in. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17.10.2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz. U. Nr 174, poz. 1426 z późn. zm. ). Maksymalna wysokość mandatu wynosi 500 zł.
      Powyżej omówiłam najistotniejsze naruszenia, za które Inspektorzy Państwowej
Inspekcji Sanitarnej mogą wymierzać kary pieniężne i kary grzywny w drodze mandatu karnego. Pozostają jeszcze koszty postępowania administracyjnego i egzekucyjnego.

 Koszty postępowania administracyjnego i egzekucyjnego
     Uprawnienia do obciążania strony karą pieniężną za przeprowadzoną kontrolę, w wyniku której stwierdzono niezgodności z przepisami prawa żywnościowego, wynikają z art. 75 ust. 1 Ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia. Opłatę za  kontrolę, stanowiącą dochód budżetu państwa, pobiera się w przypadku stwierdzenia naruszeń obowiązującego prawa żywnościowego, jak również przeprowadzenia kontroli sprawdzającej (rekontroli) celem sprawdzenia, czy niezgodności stwierdzone poprzednio zostały usunięte.
      Stawki za kontrolę są ściśle określone, a nie dowolne. Obecnie obowiązującym jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 maja 2009 r. w sprawie opłat za czynności wykonywane przez organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach urzędowych kontroli żywności (Dz. U. Nr 78, poz. 656 z późn. zm.).
     Wysokość opłat przedstawia się następująco (bez względu na ilość osób kontrolujących i czas dojazdu do zakładu):
      Na podstawie § 4 ww. przepisu stawka opłaty za wykonanie czynności, o których mowa wyżej obejmuje:
1) stawkę ryczałtową z tytułu przeprowadzenia czynności kontrolnych – 45 zł,
2) stawkę ryczałtową za każdą rozpoczętą godzinę przeprowadzenia czynności kontrolnych – 15 zł,
3) stawkę ryczałtową za każdą rozpoczętą godzinę przeprowadzenia czynności rekontrolnych (sprawdzających) – 15 zł.
 

      W przypadku nieprzestrzegania prawa zapłacimy za kontrolę zgodnie z wydaną przez organ kontrolny decyzją płatniczą. Zazwyczaj otrzymujemy decyzję, która formułuje konkretne nakazy usunięcia nieprawidłowości w ściśle określonym terminie. Jeżeli nie wywiążemy się z terminu i nie powiadomimy o wykonaniu nakazu, organ kontrolny wyda upomnienie wzywające do wykonania obowiązku. Koszt upomnienia wynosi czterokrotną wartość opłaty dodatkowej pobieranej przez Państwowe Przedsiębiorstwo Użyteczności Publicznej „Poczta Polska” za polecenie przesyłki listowej – Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 27.11.2001 r. w sprawie wysokości kosztów upomnienia skierowanego przez wierzyciela do zobowiązanego przed wszczęciem egzekucji administracyjnej (Dz. U. Nr 137, poz. 1543), tj. 8.80 zł.
      Należy zaznaczyć, że w obu przypadkach, kiedy dojdzie do kontroli sprawdzającej (tzw. rekontroli) kontrolowany obciążany jest kosztami jej przeprowadzenia (bez względu na wynik!, nawet jeżeli obowiązki wynikające z decyzji zostały wykonane właściwie i w terminie).
     W przypadku szczególnie „opornych” przedsiębiorców wdrażane jest dalsze postępowanie, już egzekucyjne – tytuł wykonawczy, w przypadku dalszej opieszałości w wykonaniu obowiązku nałożonegodecyzją – postanowienie o nałożeniu grzywny. Jest to odrębna kwestia regulowana kodeksem postępowania egzekucyjnego.

      Mam nadzieję, iż w niniejszym artykule udowodniłam, że brak odpowiedzialności przedsiębiorców za bezpieczeństwo produkowanej i oferowanej do sprzedaży żywności jest nieopłacalny. Bądźmy zatem odpowiedzialni za bezpieczeństwo wytwarzanej, wprowadzanej do obrotu żywności, a zatem za zdrowie innych.

Autor: Izabela Szamrej

Artykuł został opublikowany w magazynie "Agro Przemysł" nr 3-4/2011

Źródło fot.: www.sxc.hu